Soạn bài Bài ca ngắn đi trên bãi cát của Cao Bá Quát

Soạn bài Bài ca ngắn đi trên bãi cát của Cao Bá Quát

Bài làm

I.   Tìm hiểu chung

1.   Tác giả:

–   Cao Bá Quát (1809? – 1855) tự là Chu Thần, Hiệu là Cúc Đường, Mẫn Hiên.

–   Là người làng Phú Thị, huyện Gia Lâm, tỉnh Bắc Ninh (Nay thuộc Hà Nội).

–   Là một nhà thơ tài năng và bản lĩnh.

–   Thơ của ông phê phán mạnh mẽ chế độ phong kiến trì trệ, bảo thủ, thối nát. Đồng thời phản ánh nhu cầu đổi mới của xã hội Việt Nam trong thời kì mới.

2.   Tác phẩm:

–   Hoàn cảnh sáng tác: Trên đường vào kinh đô Huế khi ông đi thi Hội, đi qua những vùng biển miền Trung đầy cát trắng nên đã có cảm hứng viết bài thơ này.

–   Thể thơ:

+   Thể ca hành.

+   Tính chất tự do, phóng khoáng.

+   Không bị gò bó về số câu, độ dài câu, niêm luật hay vần điệu.

–   Bố cục: 3 phần

+   Phần 1 (4 câu đầu): Hình ảnh người đi trên bãi cát.

+   Phần 2 (6 câu tiếp): Tâm trạng, cảm xúc của người đi trên bãi cát.

+   Phần 3 (Còn lại): Sự bế tắc của người đi.

II.   Đọc – hiểu văn bản

Câu 1: Phân tích ý nghĩa tượng trưng của các yếu tố tả thực về hình ảnh người đi trên bãi cát:

–   Ý nghĩa tả thực:

+   Hình ảnh bãi cát dài mênh mông, vô tận

+   Được bao vây bởi núi, sóng.

+   Thời điểm đó là khi mặt trời đã lặn.

–   Ý nghĩa biểu tượng:

+   Bãi cát biểu tượng cho con đường công danh, cho đường đời đầy gian nan và vất vả.

+   Con đường đi tìm đến chân lí, đến với cái mới thì xa xôi, bất tận.

+   Người đi trên bãi cát chính là người đi tìm chân lí của cuộc đời.

+   Sự đối lập giữa con người nhỏ bé với bãi cát dài mênh mông => Là một hình ảnh bi tráng

=> Con người đi qua bãi cát giống với việc con người khó khăn, vất vả mà con người phải trải qua để đến với danh lợi.

Câu 2: Sáu câu thơ “Không học được… tỉnh bao người?”

–   Thể hiện tâm trạng chán nản của tác giả xuất phát từ con đường danh lợi đương thời.

–   Khái quát con đường danh lợi một cách độc đáo:

+   Có tác dụng và sự cám dỗ ghê gớm khiến người ta không thể cưỡng lại được.

+   Đi theo con đường đó rất khó khăn nhưng vẫn phải theo.

+   Ý thức được bản chất của nó lúc bấy giờ nên khao khát thoát khỏi con đường danh lợi tầm thường ấy.

–   Hình ảnh say men rượu, say công danh chính là lời đánh giá thật, đúng bản chất.

–   Tư tưởng của đoạn thơ:

+   Nhận ra tính chất vô nghĩa của con đường khoa cử, công danh theo lối cũ.

+   Mặc dù chưa tìm ra được con đường nào khác nhưng cũng nhận thấy không thể bước tiếp mãi trên con đường ấy được.

Câu 3: Tâm trạng của người khách lữ:

–   Tâm trạng của người khách lữ:

+   6 câu đầu là tâm trạng chán nán

+   4 câu sau là sự bế tắc không tìm được lối thoát.

–   Thể hiện sự vô nghĩa của con đường khoa cử và ông muốn thoát khỏi nó.

–   Câu cuối là là nhắc nhở, thôi thúc tìm kiếm lối thoát.

Câu 4: Ý nghĩa nhịp điệu bài thơ:

–   Nhịp điệu lúc nhanh, lúc chậm, khi thì dàn trải, khi thì dứt khoát.

–   Ý nghĩa:

+   Khắc họa bước đi của người đi trên cát – đầy khó khăn, vất vả.

+   Tâm trạng, suy nghĩ của nhà thơ về đường công danh.

+   Sự cảnh báo về một sự thay đổi tất yếu trong tương lai.

III.   Tổng kết:

1.   Nội dung:

–   Thể hiện sự chán ghét của người tri thức đối với con đường danh lợi tầm thường lúc bấy giờ.

–   Thể hiện niềm khát khao thay đổi cuộc sống, thay đổi xã hội để bước vào thời kì mới.

2.   Nghệ thuật:

–   Xây dựng hình ảnh độc đáo, đặc sắc và mang tính biểu tượng cao.

–   Thủ pháp đối lập.

–   Sử dụng sáng tạo những điển cố, điển tích.

–   Nhịp thơ, ngôn ngữ thơ độc đáo, gợi tả, gợi cảm.

Soạn bài Bài ca ngắn đi trên bãi cát

I. Về tác giả, tác phẩm

1. Tác giả

Cao Bá Quát (1809? – 1855) tự là Chu Thần, hiệu là Cúc Đường, Mẫn Hiên, người làng Phú Thị, huyện Gia Lâm, tỉnh Bắc Ninh (nay thuộc quận Long Biên, Hà Nội). Ông mất trong cuộc khởi nghĩa chống lại chế độ phong kiến nhà Nguyễn. Cao Bá Quát là một nhà thơ tài năng và bản lĩnh, được người đương thời tôn thờ là Thánh Quát. Thơ văn ông bộc lộ thái độ phê phán mạnh mẽ chế độ phong kiến trì trệ, bảo thủ, và chứa đựng tư tưởng khai sáng có tính chất tự phát, phản ánh nhu cầu đổi mới của xã hội Việt Nam trong giai đoạn giữa thế kỉ XIX.

2. Tác phẩm

– Hoàn cảnh sáng tác: Cao Bá Quát đi thi Hội. Trên đường vào kinh đô Huế, qua các tỉnh miền Trung đầy cát trắng (Quảng Bình, Quảng Trị) (hình ảnh bãi cát dài, sóng biển, núi là những hình ảnh có thực gợi cảm hứng cho nhà thơ sáng tác bài thơ này).

– Thể thơ: thể ca hành, có tính chất tự do, phóng khoáng, không bị gò bó về số câu, độ dài của câu, niêm luật, bằng trắc, vần điệu.

II. Hướng dẫn soạn bài

Bố cục

– Phần 1 (4 câu đầu) : Hình ảnh người đi trên bãi cát

– Phần 2 (6 câu tiếp): Tâm sự và tâm trạng của người đi trên bãi cát

– Phần 3 (còn lại): Khúc hát đường cùng

Câu 1 (trang 42 sgk Ngữ Văn 11 Tập 1):

– Bãi cát dài lại bãi cát dài: mênh mông dường như bất tận, nóng bỏng.

→ Hình ảnh tả thực: đẹp nhưng dữ dội, khắc nghiệt đã gợi ý cho nhà thơ sáng tác bài thơ này.

→ Hình ảnh biểu tượng: con đường đầy khó khăn mà con người phải vượt qua để đi đến danh lợi.

– Hình ảnh người đi trên bãi cát:

+ Đi một bước như lùi một bước: nỗi vất vả khó nhọc.

+ Không gian đường xa, bị bao vây bởi núi sông, biển.

+ Thời gian: mặt trời lặn vẫn còn đi.

+ Nước mắt rơi → khó nhọc, gian truân.

=> Mượn hình ảnh con người như bị sa lầy trong những bãi cát dài, để thể hiện nỗi niềm day dứt, đau xót của tác giả đi trên con đường tìm lý tưởng nhưng xã hội bù nhìn không cho ông lối thoát.

Câu 2 (trang 42 sgk Ngữ Văn 11 Tập 1):

Sáu câu thơ:

Không học được tiên ông phép ngủ

Trèo non, lội suối, giận khôn vơi!

Xưa nay, phường danh lợi,

Tất cả trên đường đời.

Đầu gió hơi men thơm quán rượu

Người say vô số, tỉnh bao người?

có vẻ rời rạc, không gắn bó với nhau nhưng thực chất là một liên kết logic, chặt chẽ. Danh lợi (việc học hành, thi cử, để đạt tới một vị trí chốn quan trường) chính là khái niệm xâu chuỗi toàn bộ đoạn thơ. Hai câu thơ đầu thể hiện nỗi chán nản của nhà thơ vì tự mình phải hành hạ mình để theo đuổi công danh. Trong khi đó, bốn câu thơ còn lại nói về sự cám dỗ của chuyện công danh đối với người đời. Hình ảnh người đời thấy ở đâu có quán rượu ngon đều đổ xô đến, mấy ai tỉnh táo thoát ra khỏi sự cám dỗ của rượu. Danh lợi cũng dễ làm say người.

=> Sáu câu thơ là bước chuẩn bị cho kết luận của tác giả: cần phải thoát khỏi cơn say danh lợi vô nghĩa.

Câu 3 (trang 42 sgk Ngữ Văn 11 Tập 1):

Tâm trạng của tác giả khi đi trên bãi cát là trạng chán nản, mệt mỏi rã rời. Tầm tư tưởng cao rộng của nhà thơ chính là ở chỗ đã nhận ra tính chất vô nghĩa của lối học khoa cử, của con đường công danh theo lối cũ.

Người đi trên cát sa lầy trong cát hay chính là hình tượng kẻ sĩ cô độc, lẻ loi đầy trăn trở nhưng kì vĩ, vừa quả quyết vừa tuyệt vọng trên con đường đi tìm chân lí đầy chông gai.

Câu 4 (trang 42 sgk Ngữ Văn 11 Tập 1):

Nhịp điệu của bài thơ được tạo nên chủ yếu nhờ sự thay đổi độ dài của các câu thơ cũng như sự khác nhau trong cách ngắt nhịp của mỗi câu thơ, đem lại khả năng diễn đạt phong phú. Cách ngắt nhịp của bài thơ khá linh hoạt, khi thì là nhịp 2/3, khi lại là 4/3. Câu cuối cùng không có cặp đối, như một câu hỏi buông ra đầy ám ảnh. Nhịp điệu diễn tả sự gập ghềnh, trúc trắc của những người đi trên bãi cát dài, muốn thoát ra khỏi con đường công danh vô nghĩa, tầm thường.

III. Luyện tập

(trang 42 sgk Ngữ Văn 11 Tập 1): Qua bài thơ này …

Bài ca ngắn đi trên bãi cát chỉ là một minh chứng nổi bật trong toàn bộ sự nghiệp sáng tác của Cao bá Quát khi nhắc đến chuyện công danh như một nỗi ám ảnh đầy bế tắc. Ví dụ như trong bài Đắc gia thư, thị nhật tác, ông viết:

Dư sinh phù danh ngộ

Thập niên trệ văn mặc

(Đời ta lầm lỡ vì cái danh hờ

Hàng chục năm chìm đắm trong bút mực)

Và còn rất nhiều bài thơ khác, ông tỏ ra chán ghét việc học hành và thi cử văn chương để kiếm danh lợi. Vì vậy, đây là nguyên nhân khiến Cao Bá Quat nhận ra rằng cần phải làm một việc gì đó lớn lao hơn, có ý nghĩa hơn. Đó là lý do dẫn ông đến với cuộc khởi nghĩa chống lại nhà Nguyên.

Bài giảng: Bài ca ngắn đi trên cát – Cô Thúy Nhàn